Leopold Węgrzynowicz
Treść
Leopold Węgrzynowicz
wybitny nauczyciel i krajoznawca
W bogatej i postępowej przeszłości naszego narodu znajduje się wiele postaci, które mimo ich śmierci dzięki swoim postępowym ideom, dążeniom i hasłom, które wypełniały im pracowite dni życia, pozostają ciągle w pamięci i we wspomnieniach pokoleń sobie współczesnych i następnych. Jedną z takich postaci jest prof. Leopold Węgrzynowicz, gorący patriota, wybitny nauczyciel-wychowawca i propagator idei krajoznawstwa szkolnego. Urodził się 19 września 1881 roku w Tuchowie, jako syn Jakuba i Heleny Węgrzynowiczów. W związku tym urodziło się pięcioro dzieci, z których przeżyło trzech synów – Leopold, Marian i Jan. W niedługim czasie po narodzinach Leopolda rodzina Węgrzynowiczów przeniosła się do Dobrej koło Limanowej, gdzie ojciec objął pracę jako kierownik poczty. Rodzina cieszyła się we wsi dużym poważaniem, a ich dom był miejscem spotkań elity dobrzańskiej inteligencji. Swoich synów wychowała w tradycjach katolickich, uwrażliwiając na trud pracy i miłość bliźniego. Z domu wyniósł Leopold wielkie zaangażowanie i umiejętność zjednywania sobie przyjaciół, co później ułatwiało mu pracę i organizowanie krajoznawstwa. Po ukończeniu szkoły podstawowej w 1892 roku, uczęszczał do C.K. Gimnazjum Wyższego – obecnie I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza w Nowym Sączu. Przez osiem lat nauki wykazał się rzetelna pracą i zdolnościami, zwłaszcza w zakresie nauk ścisłych, a wakacyjne wędrówki po górach otaczających Dobrą sprzyjały rozbudzaniu się Jego zainteresowań krajoznawczych i poznawaniu sztuki fotografowania. Po zdaniu matury 1900 roku rozpoczął studia matematyczno-fizyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Lata uniwersyteckie były nie tylko okresem wytężonej nauki, ale i czasem, w którym nastąpiło ostateczne ukierunkowanie się poglądów i ideałów Leopolda Węgrzynowicza, na co decydujący wpływ miało zetknięcie się z twórcami Eleusis i działalność społeczna w tym stowarzyszeniu. Po ukończeniu studiów, w latach 1906 – 1908 pracował w bibliotece Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego w Krakowie, a przez kolejny rok jako starszy prefekt Bursy Urzędników prywatnych we Lwowie. Podczas pobytu we Lwowie, znajomość zawarta ze znanym krajoznawcą dr Mieczysławem Orłowiczem, spowodowała, że zaczął się interesować metodami i formami pracy krajoznawczej. Jesienią 1908 roku przyjechał do Dobrej na pogrzeb zmarłego ojca. Po pogrzebie zwierzył się matce, że jego marzeniem jest praca z młodzieżą. Marzenie niedługo się spełniło. W 1909 roku rozpoczął pracę w Kutach, we wschodniej Galicji jako nauczyciel szkoły średniej. Później pracował w Borszczowie. Od chwili wybuchu I Wojny Światowej aż do końca 1916 roku służył w wojsku austriackim. Po odbyciu służby wojskowej pełnił funkcję nauczyciela gimnazjalnego w Stryju, a później w Nowym Targu. Z dniem 1 stycznia 1919 roku rozpoczął pracę w Filii Gimnazjum św. Jacka – późniejszego VII Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Krakowie. Objęcie posady w Krakowie było ważnym momentem w życiu Leopolda Węgrzynowicza, gdyż Kraków był wtedy aktywnym ośrodkiem ruchu krajoznawczo – turystycznego, w którym dominowali nauczyciele. W roku 1922 zawarł związek małżeński z Karoliną Klimaszewską, wdową po Augustynie Klimaszewskim, profesorze gimnazjalnym. Od początku swojej pracy nauczycielskiej był aktywnym działaczem społecznym. W latach 1917 – 1920 był komendantem hufca harcerskiego w Krakowie. W 1919 roku jako członek Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, podjął wypowiedzianą przez Ludomira Sawickiego myśl zorganizowania kół krajoznawczych młodzieży szkolnej. Mianowany później przewodniczącym komisji do spraw młodzieży, rozwijał szeroka działalność popularno – naukową w kołach krajoznawczych. Od 1920 roku redagował pismo krajoznawcze „ Orli Lot”. W pierwszym jego numerze skierował do młodzieży między innymi następujące słowa: (...pragniemy rozdmuchać tę iskrę, która w młodzieńczym rozpala się wieku, iskrę miłości ojczyzny, iskrę miłości wszystkiego co nasze, ziemi naszej, jej historii, zabytków ludu polskiego. Poznać aby ukochać – oto hasło nasze...). Jego zapał i niezwykła pracowitość były pociągającym przykładem tak dla uczniów jak i współpracowników. Tymi słowami wskazał młodzieży i jej wychowawcom, że iskrę miłości do ojczyzny rozpalać należy w młodym wieku aby rozgorzał z niej płomień na całe życie. Wokół „Orlego Lotu” skupił całe zastępy młodzieży. Prowadził szeroką korespondencję z młodymi krajoznawcami, drukował ich prace. W „Orlim Locie” pojawiały się także artykuły naukowców z zakresu przyrody, geografii, historii, językoznawstwa, etnografii, historii sztuki i innych dziedzin, co nadawało pismu wysoki poziom. Organizował wycieczki, obozy, kursy, wystawy krajoznawcze i wychowywał tych, którzy zostali Jego następcami. Jeden z takich obozów krajoznawczych, dla uczennic gimnazjów z całej Polski, zorganizował w 1938 roku w Dobrej – swojej rodzinnej miejscowości. Gdy w 1927 roku powstała Komisja Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, został jej przewodniczącym. W 1936 roku, za ofiarną pracę z młodzieżą otrzymał Złoty Krzyż Zasługi. W tym samym też roku został powołany na członka Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Pomimo pracy organizacyjnej w Komisji KKMS pisze artykuły dotyczące zagadnień etnograficznych i krajoznawczych: „Organizacja ruchu krajoznawczego młodzieży szkolnej w Polsce” (1929), „Praca krajoznawcza młodzieży szkolnej” (1931), „Koła krajoznawcze młodzieży szkolnej” (1937), „Ośrodek krajoznawczy” (1937) i wiele innych. W czasie okupacji był bez przerwy w kontakcie z młodzieżą, a w 1945 roku przystąpił organizowania zburzonej przez wojnę pracy krajoznawczej. W 1947 roku wznowiono wydawanie „Orlego Lotu”, którego redaktorem ponownie został Leopold Węgrzynowicz. Od 1948 roku był honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W 1950 roku, po ponad 40 latach pracy w zawodzie nauczycielskim przeszedł na przymusową emeryturę i powrócił do swojej ukochanej Dobrej. W tym też roku została rozwiązana Komisja KKMS i zaprzestano wydawanie „Orlego Lotu”. Po 1956 roku przyszła odnowa i wtedy niestrudzony Leopold Węgrzynowicz zaapelował do nauczycieli, by stanęli do pracy krajoznawczej z młodzieżą. Uznając Jego zasługi w odradzaniu się turystyki szkolnej, w 1956 roku w 50 rocznicę utworzenia PTK, otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotą Honorową Odznakę PTTK Nr 1. W 1957 roku, za pracę „Wspomnienia o Kołach Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej” otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Nauk. W tym samym roku gdy reaktywowano koła krajoznawcze pod nazwą Szkolne Koła Krajoznawczo – Turystyczne (SKKT), Leopold Węgrzynowicz został powołany przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania na przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Krajoznawstwa i Turystyki Szkolnej. W 1958 roku otrzymał honorowy tytuł Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Mimo podeszłego już wieku, znów brał aktywny udział w posiedzeniach, przygotowywał programy, opracowywał regulaminy, współdziałał z czasopismem „Poznaj Swój Kraj” i organem PTTK „Ziemia”. W okresie powojennym opublikował również szereg artykułów z których najważniejsze to: „Śląskie Koła Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej” (1947), „Sprawozdanie z działalności metodycznego ośrodka krajoznawczego w Krakowie” (1948), „Szałaśnictwo w limanowskim Beskidzie Wyspowym” (1952), „Odnowa szkolnych kół krajoznawczo – turystycznych” (1957), „Poznaj swój kraj i ojczyźnie służ” (1957), „Tradycje pracy etnograficznej kół krajoznawczych młodzieży szkolnej” (1959), „Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego” (1959) i „Prace i poszukiwania etnograficzne w powiecie limanowskim” (1959). Pogarszający się stan zdrowia coraz bardziej utrudniał działalność Leopolda Węgrzynowicza. Postępująca choroba odbierała mu siły fizyczne, jednak nie ustawał do końca swoich dni w wysiłku intelektualnym. Nadal służył organizatorom ruchu turystycznego radą i pomocą, utrzymywał z nimi kontakt korespondencyjny. Zmarł 11 sierpnia 1960 roku. Pochowany został na starym cmentarzu w Dobrej.Profesor Leopold Węgrzynowicz całe swoje pełne ofiarnej pracy życie poświęcił idei krajoznawczej. Pracowitość, zmysł organizacyjny i zapał zjednały mu zarówno młodzież jak i dorosłych. Był pogodny i zawsze życzliwy dla wszystkich. Przy swoim dużym entuzjazmie dla współczesnej Mu cywilizacji nie ukrywał obaw o losy ludzkości i dlatego widząc jej ocalenie w powrocie do zdrowych nurtów życia i niespożytych wartości kultury narodowej a zwłaszcza ludowej oddał się z całym pietyzmem i bez reszty badaniu zamieszkującego Beskidy. Rozumiał, że łatwiej jest uczyć i mówić o miłości ojczyzny na przykładzie małych wiosek, gdyż mniejsze społeczności są bardziej przywiązane do swojej kultury, szanują swoje zwyczaje i tradycje w odróżnieniu od wielkich aglomeracji, które cechuje kosmopolityzm wynikający z wielości kultur i anonimowości ludzi. Olbrzymia praca włożona przez Leopolda Węgrzynowicza w organizowanie ruchu krajoznawczego młodzieży i wychowanie jej w duchu patriotyzmu właśnie przez krajoznawstwo i turystykę była wypełnieniem Jego trzech miłości: miłości do kraju ojczystego, do polskiego ludu i do młodzieży.
Doceniając ponad 40 – letnią działalność Leopolda Węgrzynowicza, w 1969 roku Szkoła Podstawowa w Dobrej przyjęła Jego imię, a 1988 roku szkole tej nadano sztandar, na którym widnieje podobizna Profesora. Ma też Leopold Węgrzynowicz swój rajd. W 2007 roku odbędzie się kolejny już, XXX jubileuszowy Ogólnopolski Rajd SKKT - PTTK nazwany imieniem Leopolda Węgrzynowicza. Wędrując, młodzież poznaje historię, zabytki, kulturę, zwyczaje , przyrodę, fotografuje - uczy się regionu i ojczyzny. W drodze na Łopień czy Mogielicę zagląda do Szkoły Podstawowej w Dobrej, w której jest miejsce poświęcone Leopoldowi Węgrzynowiczowi. Tam z portretu, swoim mądrym wzrokiem patrzy na młodzież, wciąż żywy w jej sercach, ten wspaniały człowiek. Młodzi turyści – krajoznawcy odwiedzają też cmentarz gdzie w cichej zadumie składają kwiaty na grobie „swojego nauczyciela”. Miejscem gdzie kierują się również wycieczki jest dom rodzinny Węgrzynowiczów, na ścianie którego w setną rocznicę urodzin Profesora, Towarzystwo Miłośników Ziemi Limanowskiej umieściło pamiątkową tablicę, w uznaniu dla dokumentowania kultury ludowej Beskidu Wyspowego. Rok po roku odbywają się liczne wycieczki i rajdy. Śladami Leopolda Węgrzynowicza beskidzkie szlaki wciąż wydeptywane są przez kolejne pokolenia, po to, by poznać i ukochać. (poniżej zdjęcia)
